Οι βασικοί όροι της συνθήκης της Λωζάνης
Η συνθήκη της Λοζάνης ήταν αναγκαστική και υλοποιήθηκε υπό την αιγίδα της κοινωνίας των εθνών. Οι βασικοί της όροι προέβλεπαν:
Από 1ης Μαΐου 1923, αποφασίζετε η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων ελληνικού ορθόδοξου δόγματος και των ελλήνων υπηκόων μουσουλμανικής θρησκείας. Στην ανταλλαγή αυτή με αναδρομική ισχύ θα συμπεριληφθούν και όσοι έλληνες ή μωαμεθανοί έχουν ήδη μεταναστεύσει, οποτεδήποτε από τον Οκτώβριο του 1912 και εξής.
Η κινητή περιουσία που υπάρχει στα σπίτια ,στα τεμένη, στις εκκλησίες, στα σχολεία, στα μοναστήρια ή στα νοσοκομεία τους θα μπορεί να εξέλθει αδασμολόγητα από την χώρα, μαζί τους. Η ακίνητη περιουσία καθώς θα εγκαταλείπεται, θα απογράφεται, θα εκτιμάται, και θα ρευστοποιείται από την μεικτή επιτροπή. Η διαδικασία ρευστοποίησης θα έχει αναδρομική ισχύ όσον αφορά τις περιουσίες Ελλήνων και μωαμεθανών, από τον Οκτώβριο του 1912 και εξής.
Η μεικτή επιτροπή θα αποτελείται από δύο Τούρκους, δύο Έλληνες και τρεις υπηκόους χωρών που έμειναν ουδέτερες στην διάρκεια του παγκοσμίου πολέμου. Οι τρεις τελευταίοι θα επιλέγονται από την κοινωνία των εθνών.
Καταρχήν, κάθε πρόσφυγας θα λαμβάνει περιουσία ίσης αξίας με την περιουσία που εγκατέλειψε. Η αποτίμηση της συνολικής αξίας των εγκαταλειμμένων περιουσιών, σε αμφότερες τις χώρες, θα συνιστά κρατικό χρέος και μόνο μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδος. Αφού ολοκληρωθεί ο ισολογισμός, η πιστώτρια χώρα θα πάρει από την χρεώστρια διακανονισμό εξόφλησης, σύμφωνα με τον οποίο ένα μέρος του χρέους θα πληρωθεί σε μετρητά και ένα άλλο σε κρατικά ομόλογα. Δεν επιτρέπετε να τεθούν εμπόδια, να ασκηθούν πιέσεις ούτε να επιβληθούν φόροι στους μετανάστες. Όσοι εξαιρούνται της υποχρεωτικής ανταλλαγής, είναι ελεύθεροι, αν το επιθυμούν να μεταναστεύσουν.
Εξαιρούμενοι Θεωρούνται:
1) Οι Έλληνες, οι εγκατεστημένοι στην Κωνσταντινούπολη πριν τις 30 Οκτωβρίου 1918 και
2) Οι μωαμεθανοί κάτοικοι της Δυτικής Θράκης.
Ο όρος της εξαίρεσης, που άφηνε ημιτελή την ανταλλαγή κατά 635.000 πρόσφυγες, προέκυψε λόγω των δυσκολιών ρευστοποίησης. Στην περίπτωση των εγκατεστημένων στην Κωνσταντινούπολη Ελλήνων, η ρευστοποίηση των περιουσιών που θα εγκαταλείπονταν επρόκειτο να δημιουργήσει χρέος πολλών εκατομμυρίων δολαρίων. Έτσι, λοιπόν ,έγινε ένας συμβιβασμός που θα επέτρεπε σε αυτούς και στους μωαμεθανούς της Δυτικής Θράκης, να μην μετακινηθούν.
Πηγή NASIONAL GEOGRAPHIK Ο Μεγάλος Ξεριζωμός 1922
