Οι μεγαλύτερες πανδημίες της ανθρωπότητας

Ο λοιμός της Αθήνας (430 π.Χ.)

Ο μεγάλος λοιμός έφτασε στην Αθήνα από το λιμάνι του Πειραιά περί το 430 π.Χ. όταν οι Σπαρτιάτες πολιορκούν την Αθήνα. Μέσα σε 3 έτη το 1/4 με 1/3 του πληθυσμού της πόλης χάνει την ζωή του, με ποιό γνωστό θύμα τον ίδιο τον Περικλή. Νεώτερες θεωρίες υποστηρίζουν ότι ήταν ιός Έμπολα αλλά οι Έλληνες επιστήμονες βρήκαν στοιχεία για τυφοειδή πυρετό. Η Αθήνα δεν μπόρεσε να ανακάμψει πλήρως από την πανδημία. Ο λοιμός αποτέλεσε έναν από τους κομβικότερους παράγοντες που συντέλεσαν στην ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο και στην παρακμή της Αθηναϊκής δημοκρατίας.

Η πανώλη του Ιουστινιανού

Η ηγεμονία του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανού Α επλήγη σημαντικά από ένα ξέσπασμα βουβωνικής πανώλης. Η επιδημία, που έμεινε στην ιστορία ως η «Πανώλη του Ιουστινιανού» ξεκίνησε το 543 π.Χ. εκτιμάται ότι ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο 30 έως και 50 εκατομμυρίων ανθρώπων -κοντά στο 50% του πληθυσμού της Γης κατά εκείνη την εποχή. Το 542 μ.Χ μια τρομερή επιδημία βουβωνικής πανώλης, που ξεκίνησε από την Αίγυπτο, απλώθηκε σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη. Στην βυζαντινή μητρόπολη υπολογίζεται ότι πέθαιναν καθημερινά περίπου 10.000 άτομα. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες πληγές στο ιστορία. Η πανδημία της πανώλης επί Ιουστινιανού ζημίωσε σημαντικά το εμπόριο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ενώ έδωσε τη δυνατότητα σε άλλους πολιτισμούς να επανακτήσουν Βυζαντινές περιοχές στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και σε τμήματα της Ασίας.

Μαύρος Θάνατος (1348)

Ανάμεσα στο 1348 και το 1353 ξέσπασε μια από τις πλέον καταστροφικές πανδημίες στην παγκόσμια ιστορία. Πρόκειται για την πανώλη που πήρε τον τίτλο «Μαύρος Θάνατος», από την οποία έχασαν τις ζωές τους περίπου 25 εκατομμύρια άνθρωποι μόνο στην Ευρώπη. Μαζί με την Ασία, εκτιμάται ότι οι νεκροί ανήλθαν τελικά ανάμεσα σε 100 και 200 εκατομμύρια. Πιστεύεται ότι ξεκίνησε γύρω από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και εξαπλώθηκε γρήγορα στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και σε τμήματα της Ασίας. Κύριοι φορείς και υπεύθυνοι της εξάπλωσης ήταν οι αρουραίοι που φώλιαζαν στα έγκατα των πλοίων που μετέφεραν σιτηρά. Σύμφωνα με αναλυτές, ο πληθυσμός της Ευρώπης χρειάστηκε περίπου 200 χρόνια για να επανέλθει σε επίπεδα προ της μαύρης πανώλης. Στον «Μαύρο Θάνατο» αποδίδεται και το «χτύπημα» που δέχθηκε η δουλεία, καθώς λόγω των τεράστιων απωλειών προέκυψαν πολλές θέσεις εργασίας, με καλές απολαβές. Κατά το ξέσπασμα της μαύρης πανώλης καταγράφηκαν αιματηρά πογκρόμ σε βάρος μειονοτήτων όπως οι Εβραίοι και οι Ρομά.

Φονική ευλογία (15ος – 17ος αιώνας μ.Χ.)

Η ευλογιά εμφανίζεται τον Μεσαίωνα και εδραιώνεται την εποχή των Σταυροφοριών. Από ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι τον 15ο αιώνα το ποσοστό θνησιμότητας φτάνει το 30%. Από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα, περίπου 20 εκατομμύρια γηγενείς κάτοικοι στην αμερικανική ήπειρο (περίπου το 90% του πληθυσμού) χάνουν την ζωή τους, δίνοντας τη δυνατότητα στους Ευρωπαίους να δημιουργήσουν αποικίες. Στην Ευρώπη η ευλογιά παρέμεινε η κύρια αιτία θανάτου και τον 18ο αιώνα, σκοτώνοντας κατα εκτίμηση 400.000 Ευρωπαίους τον χρόνο. Είναι ενδεικτικό ότι το 10% των βρεφών στη Σουηδία πέθαιναν από ευλογιά ετησίως.

Η πανδημία χολέρας (1817)

Η χολέρα αρχικά ήταν περιορισμένη στο Δέλτα του Γάγγη στην Ινδία. Το 1817 όμως ταξιδιώτες μετέφεραν τη νόσο στις σημερινές χώρες της Βιρμανίας και της Σρι Λάνκα. Η «ασιατική χολέρα», όπως ονομάστηκε στη Δύση, που δεν είχε χτυπηθεί ακόμα από τη χολέρα, κόστισε τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων. Χτύπησε ακόμα τις Φιλιππίνες και το Ιράκ, όπου 18.000 άνθρωποι πέθαναν κατά τις τρεις πρώτες βδομάδες εκδήλωσής της. Η «ασιατική χολέρα» ήταν η πρώτη από τις 7 πανδημίες χολέρας που θα ξεσπούσαν στον πλανήτη.

Η πανδημία πανούκλας (1850)

Η τρίτη και τελευταία πανδημία πανούκλας που γνώρισε ο κόσμος έπληξε την επαρχία Γιουνάν της Κίνας το 1850. Ο λοιμώδης πυρετός χτύπησε τους κατοίκους της περιοχής, εξοντώνοντας δεκάδες χιλιάδες. Περί τα τέλη του 19ου αιώνα, η επιδημία εξαπλωνόταν και στις γύρω περιοχές (Χονγκ-Κονγκ, Ινδία, Νότια Αφρική, Ισημερινό, Σαν Φρανσίσκο κ.λπ.), με καταστροφικές συνέπειες. Συνολικά, 12 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Το θετικό ήταν ότι χάρη στην απεγνωσμένη πάλη των γιατρών να θεραπεύσουν τη νόσο, αναπτύχθηκε η επιστημονική γνώση που θα απέτρεπε δια παντός την επανεμφάνισή της.

Ο κίτρινος πυρετός του Μέμφις (1878)

Το 1878 οι Κουβανοί που εγκατέλειπαν την πατρίδα τους για να γλιτώσουν από τον πολυετή πόλεμο, μετέφεραν άθελά τους τον κίτρινο πυρετό στην Αμερική. Πρώτο θύμα ήταν η Νέα Ορλεάνη. Πολύ γρήγορα, η νόσος «ανηφόρισε» τον ποταμό Μισισίπι και εξαπλώθηκε στο Μέμφις. Μέχρι το τέλος του χρόνου, πάνω από 5.000 κάτοικοι του Μέμφις έχασαν τη ζωή τους, ενώ οι συνολικές απώλειες στην κοιλάδα του Μισισίπι ανήλθαν στις 20.000.

Η επιδημία πολιομυελίτιδας του 1916

Το 1916, οι ΗΠΑ γέμισε με καραντίνες. Μέσα σε λίγους μήνες η πολιτεία της Νέας Υόρκης μόνο είχε πληγεί από 9.000 περιστατικά πολιομυελίτιδας, με το ποσοστό θνησιμότητας να ανέρχεται στο 25%. Η ασθένεια προκαλούσε σταδιακή παράλυση και μεταδιδόταν με ταχύτατους ρυθμούς, ιδιαίτερα μεταξύ των παιδιών. Το τελευταίο στάδιό της ήταν η παράλυση των μυών του στέρνου. Σε εκείνο το σημείο, ο θάνατος ήταν σχεδόν σίγουρος, καθώς ο ασθενής δεν μπορούσε να αναπνεύσει. Μέχρι την ανακάλυψη του εμβολίου τη δεκαετία του 50, η πολιομυελίτιδα είχε κοστίσει τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους.

Η «ισπανική γρίπη» (1918-1919)

Η ισπανική γρίπη του 1918 μόλυνε το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και σκότωσε πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους. Προήλθε πιθανότητα από την Άπω Ανατολή, ονομάστηκε όμως έτσι επειδή οι πρώτες αναφορές για την πανδημία προήλθαν από την Ισπανία που δεν συμμετείχε στον πόλεμο. Τα πρώτα κρούσματα εκδηλώθηκαν στην Γαλλία τον Απρίλιο του 1918 στα Βρετανικά στρατεύματα που σταθμευαν εκεί. Με την μετακίνηση των στρατευμάτων η γρίπη μεταδοθηκε σε όλη την Γαλλία, Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ. Οι αιχμάλωτοι πολέμου μετέφεραν την επιδημία στην Γερμανία. Προκλήθηκε από μετάλαξη του Η1Ν1 και είχε τα συμπτώματα μιας κοινής γρίπης. Χαρακρηριστικό της ασθένειας ότι μόλυνε νεαρά άτομα τα οποία δεν ανήκαν στις ευπαθείς ομάδες. Πολλά από τα άτομα που προσβάλονταν πεθαιναν σε 24 ώρες. Τον ιούλιο του 1918 το Βερολίνο είχε 160.000 κρούσματα ενώ στην Μεγάλη Βρετανία πέθαναν 220.000 άτομα, στις ΗΠΑ 550.000 άτομα και στην Ιαπωνία 250.000 άτομα. Στην ινδία ο αριθμός των νεκρών ξεπέρασε τα 10.000.000 άτομα. Η Ισπανική γρίπη εξαφανίστηκε ξαφνικά το 1919. Διάρκησε 18 μήνες και πεθαναν 20-40 εκατομμύρια άνθρωποι.

Η γρίπη του Χονγκ Κονγκ (1968)

Ακριβώς πενήντα χρόνια μετά την Ισπανική πανδημία, «γεννήθηκε» ένας νέος ιός γρίπης, ο Η3Ν2. Οι απώλειες της γρίπης του Χονγκ Κονγκ σε ανθρώπινες ζωές υπολογίζονται στο ένα εκατομμύριο. Η ιός της γρίπης του Χονγκ Κονγκ θεωρείται ως ένας από τους πιο μεταδοτικούς καθώς το 1968, σε διάστημα δυο εβδομάδων, προσέβαλε 500.000 ανθρώπους. Θεωρείται η πρώτη πανδημία της σύγχρονης εποχής, οι συνθήκες μετάδοσης της οποίας επιδεινώνονται από τον πολλαπλασιασμό των αεροπορικών μετακινήσεων, και προκαλεί παγκόσμια κινητοποίηση, υπό τον συντονισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Η συγκεκριμένη πανδημία ανέδειξε για πρώτη φορά τη σημασία δημιουργίας εμβολίων κατά των επικίνδυνων ιών. Από τον Νοέμβριο 1969 είναι διαθέσιμα αποτελεσματικά εμβόλια κατά της γρίπης του Χονγκ Κονγκ.

Η επιδημία ανεμοβλογιάς στην Ινδία (1970)

Περί τα μέσα του 1970, ξέσπασε μία πρωτοφανής επιδημία ανεμοβλογιάς με επίκεντρο την Ινδία. Τα καταγεγραμμένα κρούσματα ξεπέρασαν τα 100.000 και οι νεκροί ανήλθαν σε τουλάχιστον 20.000. Ωστόσο, ύστερα από μια περίοδο συντονισμένης δράσης και στενής παρακολούθησης από διεθνή επιτροπή, η Ινδία κατάφερε επισήμως να βγει από την καραντίνα τον Μάιο του 1975.

HIV/AIDS (1981-σήμερα)

Οι πρώτες αναφορές του HIV/AIDS καταγράφονται το 1981, όμως η νόσος εξακολουθεί και σήμερα να προκαλεί απώλειες ζωών. Από το 1981, 75 εκατ. άνθρωποι ήταν φορείς του HIV και περίπου 32 εκατ. χάνουν τις ζωές τους. Πρόκειται για ένα σεξουαλικώς διαδιδόμενο νόσημα, για το οποίο δεν υπάρχει θεραπεία. Παρότι όμως, δεν υπάρχει θεραπεία για το AIDS, έχουν βρεθεί θεραπείες που μπορούν να ελέγξουν το HIV και να «φρενάρουν» τη νόσο.

Ο SARS (2003)

Ο ιός του SARS που χτύπησε την Ασία το 2003 είναι αυτός που έκανε δημοφιλή τη χειρουργική μάσκα. Προτού τεθεί υπό περιορισμό, πρόλαβε να εξαπλωθεί σε περισσότερες από είκοσι χώρες της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, Ευρώπης και Ασίας. Μέσα σε 6 μήνες, σημειώθηκαν 774 θάνατοι και πάνω από 8.000 κρούσματα. Η κατάσταση καταλάγιασε τον Ιούλιο του 2003, αν και μέχρι σήμερα οριστική θεραπεία για τον SARS δεν υπάρχει.

Γρίπη των χοίρων ή H1N1 (2009 – 2010)

Ο H1N1 προσβάλει 60,8 εκατομμύρια ανθρώπους στις ΗΠΑ και προκαλεί παγκοσμίως, εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους (έως και άνω των 500.000 σύμφωνα με κάποιες αναφορές). Επιπλέον, ονομάζεται «Γρίπη των χοίρων» γιατί ξεκίνησε από γουρούνια που είχαν επαφή με ανθρώπους.

Εμπολα (2014 – 2016)

Ο ιός Εμπολα -που πήρε το όνομά του από έναν ποταμό κοντά στο σημείο που καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα- είχε περιορισμένο πεδίο συγκριτικά με άλλες πανδημίες της σύγχρονης εποχής. Ηταν όμως εξαιρετικά θανατηφόρος. Ξεκίνησε από ένα μικρό χωριό στη Γουινέα το 2014 και εξαπλώθηκε σε γειτονικές χώρες της Δυτικής Αφρικής. Ο ιός σκότωσε 11.325 ανθρώπους από τους 28.600 που προσβλήθηκαν από αυτόν. Ο Εμπολα θεωρείται ότι κόστισε 3,77 δισ. ευρώ στη Γουινέα, τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε. Οπως και η χολέρα, τα θύματά του ήταν οι χώρες που δεν είχαν τις υποδομές για να τον αντιμετωπίσουν.