Πανουργιάς
Διάσημος αρματολός της επαρχίας Σαλώνων και ένας απ’ τους σημαντικούς οπλαρχηγούς του Αγώνα. Καταγόμενος απ’ το χωριό Άγιος Γεώργιος της Παρνασσίδος γεννήθηκε στο χωριό Δρέμισα το 1754, όπου είχε εγκατασταθεί η οικογένεια του πατέρα του. Γιος του Δημητρίου Ξηρού πήρε το όνομα από λάθος του νονού του, που νόμισε ότι πρόκειται για κορίτσι και του έδωσε το όνομα Πανωραία. Ο πατέρας του τότε αποφάσισε να λέγεται Πανοριάς. Όταν αργότερα έγινε κλέφτης, υπόγραφε με το όνομα “Πανουργιάς Δ. Πανουργιάς”. Σε ηλικία 16 χρόνων, επειδή σκότωσε δύο μπέηδες στο χωριό Καρούτες του Λιδωρικιού, τον συνέλαβαν και τον καταδίκασαν σε θάνατο με αγχόνη. Το παράστημά του κι η ωραιότητα κίνησαν τη συμπάθεια του ισχυρού Τούρκου Δελή-Αχμέτ, που τον έσωσε και τον πήρε στην υπηρεσία του. Όταν αργότερα ο Δελής-Αχμέτ βγήκε ληστής, τον έκανε πρωτοπαλίκαρό του. Μετά το θάνατο του Δελή-Αχμέτ σε συμπλοκή, οι άντρες εκλέξανε αρχηγό τους τον Πανουργιά. Ο Πανουργιάς άρχισε τη δράση του σε συνεργασία με τον Ανδρούτσο και τον Κατσώνη. Ο Αλή-πασάς ήθελε να τον εξοντώσει και παίρνοντας στα Γιάννενα τη σύζυγό του και τις κόρες του, ανάγκασε τον Πανουργιά να πάει εκεί. Ο Πανουργιάς κατόρθωσε να δραπετεύσει, αφού πέρασε κολυμπώντας τη λίμνη και πήγε στα λημέρια του στη Φωκίδα. Έγινε απ’ τα πρώτα μέλη της Φιλικής Εταιρείας και το 1821 κήρυξε την επανάσταση στην Άμφισσα, ελευθερώνοντας πρώτα την πόλη αυτή.
Μετά συνεργάστηκε με το Δυοβουνιώτη και τον Αθανάσιο Διάκο, για να εμποδίσουν τον Ομέρ Βρυώνη να κατεβεί στη Βοιωτία (μάχες Αλαμάνας, Γοργοπόταμου, Γραβιάς και Χαλκομάτας, όπου τραυματίστηκε). Πολέμησε στα Βασιλικά και μετά τη μάχη έδωσε την αρχηγία στο γιο του Νάκο και πήγε ως πληρεξούσιος στην εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Όταν ο Δράμαλης μπήκε στη Φθιώτιδα, ο Πανουργιάς μπήκε και πάλι σε δράση και με πρωτοβουλία του καταστράφηκαν τα σπαρτά κι οι ζωοτροφές απ’ τη Φθιώτιδα μέχρι τα Μέγαρα. Αυτό βοήθησε πολύ στο να νικηθεί ο Δράμαλης στα Δερβενάκια, γιατί τα στρατεύματά του ήταν εξαντλημένα. Το 1823, οι πολιορκούμενοι Τούρκοι στον Ακροκόρινθο ζήτησαν και παραδόθηκαν στον Πανουργιά. Μετά, ο ηρωικός αγωνιστής αποσύρθηκε απ’ τη στρατιωτική ζωή και πήρε μέρος στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας. Πέθανε στην Άμφισσα το 1834.
