Μεσαιωνική πόλη Ιπποτών Ρόδου
Η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου αναπτύχθηκε πάνω σε ένα τμήμα της αντίστοιχης ελληνιστικής, στο βόρειο άκρο του νησιού. Οι γραπτές πηγές αναφέρουν την παρουσία ενός φρουρίου που εξυπηρετούσε την προστασία του πληθυσμού σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής, ήδη από τον 7ο αι., κάτι που επιβεβαιώθηκε από την ανασκαφική έρευνα. Η πρωτοβυζαντινή αυτή οχύρωση περιέκλειε αρχικά ένα μόνο μέρος του οικισμού, το οποίο στην περίοδο της Ιπποτοκρατίας ονομάστηκε Κολλάκιο, αλλά στα τέλη του 11ου ή στη διάρκεια του 12ου αι. φαίνεται ότι τροποποιήθηκε για να περιλάβει και τον εκτός τειχών οικισμό.
Τα τείχη της πόλης από το http://gym-kalyth.dod.sch.gr/Istoselides/fotorodudio.htm
Το 1204, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, η Ρόδος όπως και πολλά άλλα Ελληνικά νησιά παραχωρήθηκε στους Ενετούς αλλά ο Βυζαντινός διοικητής Λέων Γαβαλάς αυτοανακηρύσσεται ανεξάρτητος ηγεμόνας του νησιού. Περί το 1250 το νησί τέθηκε υπό την κυριαρχία της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας και από το 1261 υπό την κυριαρχία της ανασυσταμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Τα χρόνια μετά το 1261 το νησί διοκήθηκε και από Γενουάτες ναυάρχους.
Το 1309 η Ρόδος, η Κως και η Λέρος πωλούνται στο Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Μια νέα εποχή ξεκινά για τη Ρόδο καθώς το Τάγμα που αρχικός σκοπός του ήταν η περίθαλψη των Χριστιανών προσκυνητών στους Αγίους Τόπους, αναδεικνύεται σε στρατιωτική, οικονομική και εμπορική δύναμη στην περιοχή. Οι Ιππότες που κατάγονταν απ’ όλες τις καθολικές χώρες, κατάφεραν να συνάψουν συμφωνίες με τις μεγάλες δυνάμεις της Δυτικής Ευρώπης, με σκοπό να αποδυναμώσουν τις μουσουλμανικές δυνάμεις που είχαν αρχίσει να επεκτείνονται.
Στα χρόνια της ιπποτοκρατίας η Ρόδος αποτέλεσε ισχυρό εμπορικό κέντρο λόγω της σημασίας της Μεσογείου στο εμπόριο της εποχής και της γεωγραφικής θέσης του νησιού. Τότε ανανεώθηκε και επεκτάθηκε η Μεσαιωνική πόλη, που παραμένει ζωντανή ως τις μέρες μας και όλα τα σημαντικά κάστρα, οι οχυρώσεις της πόλης, καθώς και πολλά μοναστήρια και εκκλησίες. Ο στόλος των Ιωαννιτών έλεγχε τη ναυσιπλοία στην Ανατολική Μεσόγειο και αποτελούσε συνεχή απειλή για τον Τουρκικό στόλο. Οι Μωαμεθανοί προσπάθησαν επανειλημμένα να εκδιώξουν τους Ιωαννίτες από την περιοχή ενώ οι Ιππότες με συνδυασμό συνεχούς στρατιωτικής προετοιμασίας, διπλωματίας και κατασκοπίας κατάφερναν να τους αντιμετωπίσουν. Το 1480 η μεγάλη πολιορκία του νησιού από τους Τούρκους αποκρούστηκε από τους Ιππότες και τον Ροδιακό πληθυσμό. Η επόμενη πολιορκία όμως το 1522 από τον Σουλτάνο Σουλεϊμάν, παρά την γενναία αντίσταση δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα. Το Τάγμα αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να εγκαταλείψει το νησί την 1η Ιανουαρίου 1522.
Μετά την έλευση των Ιωαννιτών ιπποτών στο νησί, το 1309, οι οχυρώσεις της πόλης επεκτάθηκαν, η πόλη τετραπλαστιάστηκε σε μέγεθος σε σχέση με τη βυζαντινή και αναπτύχθηκε σε μια ημικυκλική περιοχή έκτασης 800.000 τ.μ. γύρω από το κεντρικό λιμάνι. Η κατασκευή των νέων τειχών προσαρμόστηκε σταδιακά στις απαιτήσεις της εποχής, όπως είχαν διαμορφωθεί μετά τη γενικευμένη χρήση της πυρίτιδας και των πυροβόλων όπλων. Οι επισκευές και τροποποιητικές παρεμβάσεις στην ροδιακή οχύρωση στη διάρκεια της Ιπποτοκρατίας αποτελούν σαφείς μαρτυρίες της παραπάνω εξέλιξης.
Οι νέες οχυρώσεις όριζαν τρεις γραμμές άμυνας, με τελευταίο το φρουριακό συγκρότημα του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου. Μεταξύ αυτού και του περιμετρικού τείχους υπήρχε μια ενδιάμεση αμυντική γραμμή, ένα τείχος που διαιρούσε την πόλη σε δύο άνισα μέρη. Το βόρειο και μικρότερο τμήμα ονομαζόταν Κολλάκιο και προοριζόταν αποκλειστικά για τις δραστηριότητες των μελών του ιπποτικού τάγματος. Κύριος άξονάς του ήταν η οδός Ιπποτών, η οποία ξεκινούσε από το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου και κατέληγε στην εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου, ενώ στις δύο πλευρές του υψώνονταν ορισμένα από τα σπουδαιότερα ιπποτικά κτίσματα, ο Άγιος Ιωάννης του Κολλακίου, τα Καταλύματα των Γλωσσών, το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας, το Νοσοκομείο και οι οικίες των αξιωματούχων του τάγματος. Ο υπόλοιπος πληθυσμός κατοικούσε στο Μπούργκο. Την περιοχή αυτή διέσχιζε ο φαρδύς δρόμος της Αγοράς που κατέληγε σε δύο πολύ σημαντικά κτήρια της εποχής, την Παναγία του Μπούργκου και τον Ξενώνα της Αγίας Αικατερίνης.Τα σημαντικότερα κτίρια αξιοθέατα της Παλιάς Πόλης είναι:
Ναός Αγίας Τριάδας
Η εκκλησία της Αγίας Τριάδας ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο και χρονολογείται στα τέλη του 15ου ή στις αρχές του 16ου αι. Οι κεραίες του σταυρού καλύπτονται από ελαφρά οξυκόρυφες καμάρες, στη διασταύρωση των οποίων υψώνεται ο οκτάπλευρος τρούλος. Το μνημείο έχει κτισθεί από εγχώριους πωρόλιθους, ενώ ορισμένα τμήματά του, όπως η αψίδα και ο τρούλος, χαρακτηρίζονται από ξεχωριστή επιμέλεια στην τοιχοδομία τους.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα που διακοσμούσε το εσωτερικό της Αγίας Τριάδας διατηρείται σήμερα αποσπασματικά. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας διακρίνεται το Προφητικό Όραμα του Ιεζεκιήλ και στον ημικύλινδρο η Κοινωνία των Αποστόλων και οι Συλλειτουργούντες Ιεράρχες. Η παράσταση της Ανάληψης απλώνεται στην καμάρα του Ιερού Βήματος, ενώ την κόγχη της πρόθεσης διακοσμεί η Άκρα Ταπείνωση. Ιδιαίτερη σημασία έχει η εικονογράφηση του δυτικού σκέλους της σταυρικής εκκλησίας, η οποία περιλαμβάνει επεισόδια από το Βιβλίο της Γένεσης. Μεταξύ αυτών εικονίζεται ο Αδάμ να δίνει ονόματα στα ζώα, το Προπατορικό Αμάρτημα, η Εκδίωξη των Πρωτόπλαστων από τον Παράδεισο, η Θυσία του Άβελ, ο Κατακλυσμός του Νώε. Οι τοιχογραφίες της Αγίας Τριάδας ανήκουν στην εκλεκτική τάση της ροδιακής ζωγραφικής και πιστεύεται ότι εκτελέστηκαν γύρω στο 1500.
Ξενώνας Αγίας Αικατερίνης
Ο Ξενώνας της Αγίας Αικατερίνης βρίσκεται στο Μπούργκο της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου. Κτίστηκε το 1391-92, επί μεγάλου μαγίστρου Heredia, από τον Ιταλό Domenico d’Allemagna, αμιράλη του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών. Ο ιδρυτής ήταν μία επιφανής προσωπικότητα που διέθετε ισχυρά οικονομικά μέσα. Στο ιδρυτικό συμβόλαιο του Ξενώνα το 1391 αναγράφεται ότι ιδρύθηκε «στο βούργο της Ρόδου, κοντά στα τείχη στην πύλη που οδηγούσε στο μώλο και ήδη το 1465 ονομαζόταν ”πύλη της Αγίας Αικατερίνης”. Η θέση του κτιρίου ήταν περίοπτη, αφού προβάλλεται στον άξονα της εμπορικής ”πλατείας”, όπου τοποθετήθηκαν και τα οικόσημα του 1516. Ο Ξενώνας, που προοριζόταν μόνο για διακεκριμένους επισκέπτες της Ρόδου, χρησιμοποιείται ήδη από το 1394-95, οπότε περιγράφεται από τον ταξιδιώτη Niccole de Martoni ως ”ωραίος και λαμπρός, με πολλά και όμορφα δωμάτια με πολλά και καλά κρεβάτια”.
Το κτήριο καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς κατά την πολιορκία του 1480 και το σεισμό του 1481. Η ανοικοδόμησή του περατώθηκε από τον Costanzo Operti το 1516, την εποχή του μεγάλου μαγίστρου Fabrizio del Carretto, όπως μαρτυρούν τα οικόσημα που σώζονται εντοιχισμένα στη δυτική όψη του. Κατά τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς το 1944, κατέρρευσε το ανατολικό τμήμα του Ξενώνα μαζί με πολλά άλλα οικοδομήματα στην καρδιά της εβραϊκής συνοικίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν τις καταστροφές του πολέμου, το σωζόμενο μέρος του κτηρίου ορθωνόταν ταλαιπωρημένο σε μια ερημωμένη γειτονιά. Άποροι καταληψίες, μετανάστες από τα γύρω νησιά, το κατοίκησαν σε υποβαθμισμένες συνθήκες μέχρι το 1986.
ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΑΓΙΣΤΡΟΥ
Το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου
Το επιβλητικό Παλάτι του Μαγίστρου, βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του κάστρου. Το συναντάμε στο τέρμα της οδού των Ιπποτών, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη. Κτίστηκε στο τέλος του 7ου αιώνα με σκοπό να γίνει η Ακρόπολη του πρωτοβυζαντινού «φρουρίου».Τον 14ο αιώνα οι Ιππότες έκαναν οικοδομικές επεμβάσεις στο παλάτι με σκοπό να αποτελέσει την κατοικία του μεγάλου Μαγίστρου και το διοικητικό κέντρο του ιπποτικού κράτους. Οι αλλαγές αυτές όμως, δεν του αφαίρεσαν την ταυτότητά του ως ακρόπολη της Μεσαιωνικής πόλης.Έμεινε ανέπαφο κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του 1522, χάρη στη γερή κατασκευή του, αλλά καταστράφηκε ολοκληρωτικά από την έκρηξη της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου. Οι Ιταλοί το ανακατασκεύασαν το 1940, διατηρώντας πιστά την αρχική του μορφή.
ΟΔΟΣ ΙΠΠΟΤΩΝ
Ο δρόμος των Ιπποτών
Ο σημαντικότερος δρόμος της παλιάς πόλης και ο πιο καλοδιατηρημένος στο είδος του της Ευρώπης. Το μήκος του είναι 200μ. και το πλάτος του 6μ. Οδηγεί στο Κάστρο του Μεγάλου Μάγιστρου. Κατά μήκος των δύο πλευρών του είναι κτισμένες οι οικίες των Ιπποτών, οι οποίες είναι χωρισμένες ανάλογα με το Τάγμα στο οποίο ανήκαν οι επικεφαλής τους. Ακόμα και σήμερα στις εισόδους τους σώζονται τα οικόσημα.
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΙΠΠΟΤΩΝ – ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Πρόκειται για το σημαντικότερο ιπποτικό κτίριο στην πόλη. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε για την περίθαλψη προσκυνητών των Αγίων Τόπων και μετά των σταυροφόρων. Άρχισε να κτίζεται το 1440 από τον μάγιστρο de Lastic και ολοκληρώθηκε από τον μάγιστρο D?Aubusson το 1484.
Το μεγαλύτερο μέρος του επάνω πατώματος καταλάμβανε ο μεγάλος «θάλαμος των ασθενών». Στο ισόγειο βρίσκονταν οι αποθήκες ενώ υπήρχε και εσωτερική αυλή. Εκεί, σήμερα στεγάζεται το αρχαιολογικό μουσείο της πόλης, όπου εκτίθεται σημαντικός αριθμός γλυπτών και άλλων έργων τέχνης. Επίσης, υπάρχουν παλαιοχριστιανικές τοιχογραφίες.
ΚΑΣΤΕΛΛΑΝΙΑ
Βρίσκεται στην πλατεία Ιπποκράτους. Η Καστελλανία, κτίστηκε το 1597. Πρόκειται για ένα ακόμη σπουδαίο ιπποτικό κτίριο που αποτελούσε εμπορικό κέντρο της εποχής. Στο ισόγειο στεγαζόταν και ειδικό δικαστήριο για επίλυση εμπορικών υποθέσεων.
ΤΖΑΜΙ ΤΟΥ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ
Βρίσκεται στην οδό Σωκράτους, στο δρόμο με την μεγαλύτερη εμπορική κίνηση. Κτίστηκε το 1808 προς τιμήν του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, κατακτητή της Ρόδου. Λειτουργεί ως τζαμί ακόμη και σήμερα.
ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ
Απέκτησαν την τελική τους μορφή μετά το 1480 από το μεγάλο μάγιστρο D’ Aubusson, κατόπιν επιδιόρθωσης των πρώτων βυζαντινών τειχών.Τα νέα στοιχεία που πρόσθεσαν οι ιππότες, αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα της εξέλιξης στην πολεμική αρχιτεκτονική. Συγκεκριμένα, προστέθηκαν στρογγυλοί πύργοι αντί για επίπεδους όπως ίσχυε μέχρι τότε. Επίσης αυξήθηκε το πάχος των τειχών, το πλάτος της τάφρου και ανοίχτηκαν νέες Πύλες. Το μήκος των τειχών παρέμεινε στα τέσσερα περίπου χιλιόμετρα.
ΜΑΝΔΡΑΚΙ
Το λιμάνι Μανδράκι, ήταν το πολεμικό λιμάνι της αρχαίας Ρόδου. Χαρακτηριστικό του είναι οι τρεις μεσαιωνικοί ανεμόμυλοι.Στην είσοδο του, δεσπόζουν τα δύο μπρούτζινα ελάφια, σήμα κατατεθέν της Ρόδου, που καλωσορίζουν τον επισκέπτη στο νησί.Στο ίδιο σημείο λέγεται ότι βρισκόταν ο περίφημος Κολοσσός της Ρόδου.
