Ρίζια
Τα Ρίζια είναι ένα πολύ παλιό χωριό με ιστορία πολύ λίγο γνωστή σε μας. Υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν την ύπαρξη του χωριού από το 1800.Στην παλιά εκκλησία του χωριού , πριν την ίδρυση της, υπήρχε νεκροταφείο ,όπου όλες οι επιτύμβιες πλάκες είχαν χρονολογίες από το 1800 ως το 1850.
Έτσι σκάβοντας οι άντρες και ανοίγοντας θεμέλια για την παλιά εκκλησία έβρισκαν ταφόπετρες με αυτές τις χρονολογίες. Για παράδειγμα βρέθηκε μια ταφόπετρα με επιγραφή που αναφέρει ότι η Ελένη του Γιάνκου απεβίωσε τον Αύγουστο του 1835 .Πολλές από αυτές τις πλάκες πιθανόν να υπάρχουν και σήμερα. Ακόμη άντρες από το κρεοπωλείο του Κάραγατς έκαναν δώρο στην εκκλησία του χωριού μια εικόνα του 1815 που υπάρχει μέχρι σήμερα και βρίσκεται μπροστά στους επίτροπους.
Στα Ρίζια δεν υπήρχαν πρόσφυγες . Οι πιο παλιοί θυμούνται μόνο 12 οικογένειες. Άλλη πληροφορία αναφέρει ότι παλιά υπήρχαν στο χωριό 30 οικογένειες Χριστιανών και 30 οικογένειες Τούρκων.Τα Ρίζια τότε κατοικούνταν από ντόπιους κατοίκους όχι από Πόντιους ,Αρβανίτες και Γκαγκαβούζηδες . Αλλά αργότερα ήρθανε 18 οικογένειες , Αδριανουπολίτες και Καραγατσιανοί .Επίσης γύρω στα 1920 ήρθαν στο χωριό πέντε άτομα ως χωροφύλακες , πήραν γυναίκες Ριζιώτισσες, και δημιούργησαν οικογένειες Από αυτές δεν σώθηκαν όλες .
Το 1890 ήρθε για πρώτη φορά παπάς στο χωρίο μας Πριν αποκτήσουν τα Ρίζια παπά, ερχόταν ένας παπάς από την Αδριανούπολη. Ο πρώτος παπάς των Ριζίων ήταν ο παπά Αδάμης. Ως τότε το χωρίο ονομαζόταν Νταουτζάρα .Το όνομα Ρίζια λέγεται ότι δόθηκε από κάποιο Ιταλό πρόξενο ,τον Βερνάτσιο , που όταν ερχόταν για να δει τα χωράφια του , έλεγε την περιοχή με την Ιταλική τους ονομασία , δηλαδή Ρίζια.
Στα πρώτα χρόνια του χωριού ,λοιπόν, γύρω στο 1800 υπήρχαν μόνο 30 σπίτια Τούρκων και 30 σπίτια χριστιανών . Οι Τούρκοι είχαν φιλικές σχέσεις με τους κάτοικους Στο χωριό οι κάτοικοι δεν είχαν ούτε περιουσίες ούτε βοϊδάμαξες , ούτε ζώα ούτε δουλειές και έτσι αναγκάζονταν να δουλεύουν στα δυο μεγάλα τούρκικα τσιφλίκια για μια μπουκιά ψωμί.Η εργασία πουαναλάμβαναν ήταν πολύ δύσκολη. Δεν υπήρχαν τα σύγχρονα γεωργικά μηχανήματα , παρά μόνο ξύλινα εργαλεία με τα οποία δούλευαν στους κάμπους και έσπερναν μόνο καλαμπόκι. Από αυτές τις εργασίες δεν έπαιρναν χρήματα παρά μόνο λίγο φαγητό για να συντηρούν τις οικογένειες τους .
Την ώρα της εργασίας οι Τούρκοι έδιναν στους εργάτες γεύμα με την ονομασία Τσορμπάς που αποτελούνταν από διάφορα φαγητά ( φασολιά φάκες , ρεβίθια ). Ως τότε δούλευαν μόνο οι μεγάλοι σε ηλικία .Πολλοί μάλιστα δούλευαν στα αμπέλια της Αδριανούπολης Από το 1904 που έγινε ο δρόμος Αδριανούπολης-Ορκαχιοϊ άρχισαν να δουλεύουν και οι νεότεροι στα αμπέλια των πλούσιων Τούρκων. Η ζωή τους ,όμως, πριν από την δημιουργία του δρόμου ήταν απελπιστική.Τα Τσιφλίκια τα διοικούσαν Τούρκοι.Στα Ρίζια οι Τσελεμπήδες είχαν στην κατοχή τους 4000 στρέμματα . Τα πράγματα ,όμως αλλάζουν το 1880 όταν οι γεωργοί αρχίζουν να αποκτούν ζώα και να σπέρνουν τα χωράφια με το ξύλινο αλέτρι.( Το 1920 αρχίζουν να καλλιεργούν τα χωράφια μπαϊρια χρησιμοποιώντας τα σιδερένια άροτρα).
Η Ρωσία λίγα χρόνια πριν το1876 κήρυξε πόλεμο με την Τουρκία . Από Ρουμανία και Βουλγαρία έφτασαν οι Ρώσοι και στο χωρίο μας κυνηγώντας τους Τούρκους Όταν ήρθαν οι Ρώσοι στα Ρίζια είχαν καλές σχέσεις με τους ντόπιους .Μόνο τότε μπόρεσαν οι Ριζιώτες να αποκτήσουν τα πρώτα τους ζώα και κάρα ,αφού τα άφηναν πίσω τους οι κυνηγημένοι Τούρκοι.Οι Ρώσοι στρατιώτες προχώρησαν στη Ρουμανία και στην Βουλγαρία ως έξω από την Κωνσταντινούπολη.Τότε οι Τούρκοι της Βουλγαρίας έφυγαν από το Σβίλενγκραδ προς την Αδριανούπολη με 100 βοϊδάμαξες. Μια άλλη ομάδα ερχόταν από την Αδριανούπολη ξεγυμνώνοντας στο πέρασμα τους όλα τα χωριά .Οι Καραγατσιανοί ,οι Καστανιώτες και οι Ριζιώτες συνεννοήθηκαν να τους αντιμετωπίσουν, όλοι μαζί, γιατί αλλιώς θα πάθαιναν τρομερή ζημία από τη φυλή αυτή των Τούρκους. Αυτή η φυλή ονομαζόταν Τσερκέζηδες.
Μόλις έμαθαν οι Έλληνες ότι ερχόταν οι Τούρκοι , έπιασαν το Ηρίντερέ ή Ηριτερκή (η τοποθεσία βρίσκεται 1 χιλιόμετρο μακριά από τα Ρίζια ).Μόλις έφτασαν στον Ηρίτερκη ξέζεψαν τις άμαξές τους να ξεκουραστούν και να βοσκήσουν τα ζώα. Τη νύχτα περικυκλωθήκανε από τους Έλληνες οι οποίοι το πρωί στέλνουν μήνυμα λέγοντας τους να παραδοθούν , γιατί ήταν περικυκλωμένοι . Ο αρχηγός των Τούρκων απάντησε ότι οι Τσερκέζηδες χώμα γίνονται δεν παραδίνονται , όμως, αμέσως .Περίπου 20 Τούρκοι ανέβηκαν στα άλογα τους για να χτυπήσουν τούς Έλληνες, ενώ αυτοί τους είχαν στήσει ενέδρα . Σκοτώθηκαν τέσσερις περίπου πέφτοντας στην ενέδρα,, ενώ οι άλλοι γύρισαν πίσω . Τότε οι δικοί μας όρμησαν στις άμαξες τους .Οι Τούρκοι πανικοβλήθηκαν από την ορμή των Ελλήνων και έφυγαν. Αμέσως ξεσηκώθηκαν όλοι οι κάτοικοι των χωριώ (Ριζιώτες,Καστανιώτες ,Γκαγκαβούζηδες) και κυνηγώντας τους Τούρκους κατάφεραν να τους διώξουν από τα ελληνικά εδάφη.
Το 1912 η Βουλγαρία , η Ελλάδα και η Σερβία κήρυξαν πόλεμο στην Τουρκία . Οι Τούρκοι μάζεψαν από το χωριό όλα τα ζώα και τις τροφές . Όσα γλίτωσαν τα πήραν οι Βούλγαροι , που πέρασαν τους αιχμαλώτους Τούρκους μέσα από τα Ρίζια . Ήταν περίπου 20000 και όσοι δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν τους σκότωναν επί τόπου. Το 1913. όταν πολεμούν οι Έλληνες με τούς Βουλγάρους ,οι Τούρκοι ξανάρχονται. Έχουν στο στρατό τους και Άραβες που λεηλατούν ,βιάζουν και σκοτώνουν . Οι Τούρκοι που έμειναν παλαιά στα Ρίζια ξανάρχονται και παίρνουν πίσω τις περιουσίες τους ,καίγοντας αυτούς που τις είχαν.
Το 1918 με το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου δόθηκε στην Ελλάδα η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη . Το 1919 ήρθε στα μέρη μας ο Γαλλικός Στράτος και το 1920 ο Ελληνικός στρατός με ένα τάγμα τσολιάδων .Από το 1921 ως το 1925 υπήρχε επιδημία κοκίτη στο χωρίο. Καθημερινά πέθαιναν 2-3 παιδιά .Τα έτη 1920-1933 τα χωριά ,Καναδάς ,Άρζος , Κέραμος ,Φυλάκιο και Χανδράς ανήκαν στην επικράτεια των Ριζίων.
Το 1933 πλημμύρισαν περισσότερα από 30 σπίτια , επειδή ένα ρέμα κατέβασε πολύ νερό. Το 1936 όταν ο Μεταξάς ίδρυσε την Ε.Ο.Ν., υπήρχαν στα Ρίζια 60 φαλαγγίτες και 20 πρόσκοποι που φορούσαν μπλε ρούχα.Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής οι Ριζιώτες ήταν ενωμένοι και δεν υπήρχαν Γερμανόφιλοι ή συνεργάτες των Γερμανών . Αυτή η Ιστορία διασώθηκε από στόμα σε στόμα και είναι η πολύτιμη κληρονομιά μας .
Το 1945 κάτοικοι των Ριζίων άρχισαν να φεύγουνε στα βουνά μετά την απελευθέρωσή τους από τις κατοχικές δυνάμεις του Χίτλερ,. Πολλοί γύρω στα 40-50 άτομα έφυγαν και συγκεντρώθηκαν στη Σερβία ,όπου ίδρυσαν ένα στρατόπεδο με την ονομασία Μπουλκές . Εκεί εκπαιδεύονταν για να έρθουν σε επαφή λίγο καιρό μετά, με τους έλληνες που ζούσαν, εδώ.Το 1946 έφυγαν ακόμα 6 άτομα από τα οποία οι δύο πιάστηκαν από την αστυνομία .Ο ένας ,ο Θυμιούδης Στέργιος, πιάστηκε στην Δαδιά ,σοβαρά τραυματισμένος στο πόδι ,με αποτέλεσμα να το χάσει και ο άλλος, ο Εμμανουηλίδης Ζαχαρίας , στο Καράτσαλι ( μια περιοχή κοντά στο χωριό) στο εκκλησάκι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.Οι ποινές όσων καταδικάζονταν ξεκινούσαν από 3 χρόνια φυλάκιση μέχρι και ισόβια και έτσι πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν ,ενώ άλλοι εξορίστηκαν στα νησιά Γυάρο και Μακρόνησο Οι πιο πολλοί κατέφυγαν στα βουνά και έτσι άρχισε ο ανταρτοπόλεμος, ο πιο τρομερός εμφύλιος στην ιστορία της Ελλάδας.
Τα ανταρτικά σώματα αποτελούνταν κυρίως από κομμουνιστές , οι οποίοι μετά το 1945 δεν υπάκουαν στους νόμους του κράτους. Οι κάτοικοι βρίσκονταν σε απόγνωση ,γιατί είχαν να αντιμετωπίσουν πλέον όχι μόνο το κράτος αλλά και τους αντάρτες.Μια διμοιρία στρατού ήρθε στο χωριό και με διμοιρίτη τον Κωνσταντινίδη Αθανάσιο δημιουργήθηκαν τα ΤΕΑ. Οι άντρες από 16-18 χρονών έκαναν πολυβολεία γύρω από το χωριό με συρματοπλέγματα . Το τέλος του πολέμου ήρθε στις 29 Αυγούστου 1949 ,όταν νικήθηκαν οι δυνάμεις των ανταρτών στα βουνά Γράμμος και Βίτσι .
Το 1967 πάλι οι δυνάμεις των ΤΕΑ βρισκόταν στα σύνορα με την Τουρκία όπως και το 1974 με την μόνη διαφορά ότι εγκατέλειψε το χωριό ο άμαχος πληθυσμός και πήγε στα χωριά Μηλιά, Κυπρίνο, Κόμαρα, και Θεραπειό όπως έγινε και το 1987.
